Halal Sertifikatı Nədir?
Halal sertifikatı, İslam inancına uyğun olaraq istehsal olunan məhsul və xidmətlərin müəyyən bir standart üzrə qiymətləndirildiyini və dini baxımdan qəbul edildiyini göstərən rəsmi uyğunluq sənədidir. Bu sənəd, yalnızca İslami qaydalara əsasən haram hesab edilən elementlərin məhsuldan uzaqlaşdırıldığını deyil; eyni zamanda məhsulun istehsalı, emalı, qablaşdırılması, saxlanması və təqdimatı proseslərinin tamamilə şəffaf, gigiyenik və izlənə bilən şəkildə aparıldığını ifadə edir. İslam hüququna görə “halal” (icazəli) olan məhsulların istehlakı Müsəlmanlar üçün dini bir öhdəlik olduğundan, bu sənəd yalnız ticarət deyil, həm də inanc baxımından təhlükəsizlik təminatıdır.
Halal sertifikatı xüsusilə qida sənayesində geniş istifadə olunsa da, əhatə dairəsi bununla məhdudlaşmır. Emal olunmuş qidalardan süd məhsullarına, içkilərdən ət və ət məhsullarına, qatqı maddələrindən biokimyəvi məhsullara qədər çox geniş məhsul spektrini əhatə edir. Halal sertifikatı yalnız məhsulun son halını deyil, tərkibində olan bütün komponentləri və bu komponentlərin əldə edilmə proseslərini də qiymətləndirir. Məsələn, heyvani tərkibli bir qatqı maddəsinin halal hesab olunması üçün, həmin heyvanın kəsilməzdən əvvəl diri olduğu təsdiqlənməli, kəsmə prosesi İslami qaydalara uyğun aparılmalı və bu proses sənədləşdirilməlidir. Bu baxımdan halal sertifikatı istehsalın hər mərhələsində dini qaydalara göstərilən dəqiqliyin sistematik ifadəsidir.
Təqdim olunan sənəd çərçivəsində halal sertifikatı yalnız bir bildiriş deyil, eyni zamanda bir çox alt kateqoriyaya ayrılmış texniki əhatəyə malikdir. Bu əhatə məhsul qruplarına görə təsnif olunmuşdur və hər bir kateqoriya müəyyən məhsul tiplərini əhatə edir. Qida və yem emalı qrupu altında; iri və xırda buynuzlu heyvan məhsullarının kəsimi və parçalanması, quş əti, iç orqanlar, qırmızı ətdən hazırlanan hazır yeməklər və ət qatqılı dondurulmuş məhsullar yer alır. Əlavə olaraq, süd və süd məhsulları, yumurta, dondurulmuş pizzalar və bitki və heyvani mənşəli digər məhsullar da sertifikatlaşdırıla bilən məhsullar arasındadır.
Davamlı istehlak məhsulları kateqoriyasına isə; qəhvə və çay kimi isti içkilər, alkoqolsuz içkilər, müxtəlif şirniyyatlar, şokolad və kakao əsaslı məhsullar, ədviyyatlar, makaron, əriştə, un məmulatları, peçenyelər, mürəbbə, ketçup, mayonez və oxşar məhsullar daxildir. Həmçinin bitki yağları, duz, sirkə, soya sousu kimi məhsullar da bu kateqoriyada qiymətləndirilir. Bu məhsullarda halal uyğunluq qiymətləndirilməsi yalnız tərkiblə məhdudlaşmır; istehsal prosesində istifadə olunan qatqı maddələri, qoruyucular, aroma vericilər və qablaşdırma materialları da nəzarət altına alınır. Halal sertifikatı istehsalda istifadə olunan avadanlıq və yardımçı kimyəvi maddələrin də halal uyğunluq meyarlarına cavab verməsini tələb edir.
Halal sertifikatı eyni zamanda biokimyəvi istehsal kateqoriyasını da əhatə edir. Bu sahədə; qida qatqı maddələri, qoruyucular, sabitləşdiricilər, vitamin qarışıqları, rəngləndiricilər, aroma komponentləri, pH tənzimləyicilər və qablaşdırma tərkibində olan biokimyəvi komponentlər qiymətləndirilir. Halal uyğunluq, bu maddələrin xammal təminatından formulaya qədər izlənə bilməsini, çirklənmə riskinin qarşısının alınmasını və istifadə məqsədinə uyğunluğunu ehtiva edir. Bu səbəblə sertifikat yalnız qida istehsalçılarını deyil; qatqı maddəsi istehsalçılarını, qablaşdırma şirkətlərini və kimya təchizatçılarını da əhatə edə bilər.
Halal Sertifikatı Sahibi Olma Şərtləri Nələrdir?
Halal sertifikatı əldə etmək üçün müəssisələrin yerinə yetirməli olduğu şərtlər, məhsul növlərinə və istehsal prosesinə görə ətraflı şəkildə müəyyən edilmişdir. Bu şərtlər yalnız məhsulun tərkibinə deyil; istehsalat sahəsinin infrastrukturuna, gigiyena tələblərinə, işçi təlimlərinə, təchizat zəncirinə və istifadə olunan avadanlıqlara da aiddir. Halal uyğunluq əldə etmək istəyən bir müəssisə ilk olaraq fəaliyyət göstərdiyi məhsul qrupunun hansı kateqoriyaya aid olduğunu müəyyən etməli və həmin kateqoriyada göstərilən texniki və dini şərtlərə uyğunluq təmin etməlidir.
Məsələn, ət məhsulları üzrə sertifikat almaq istəyən müəssisə, kəsmə proseslərini şəriət qaydalarına uyğun həyata keçirməlidir. Heyvanın diri olaraq kəsimə alınması, Bismillah deyilməsi, kəsmənin işin əhli olan bir Müsəlman tərəfindən aparılması və heyvanın ağrısız şəkildə öldürülməsi kimi əsas qaydalara əməl olunması vacibdir. Bu əməliyyatlar sənədləşdirilməli, qeydiyyata alınmalı və yoxlama zamanı sübut olunacaq şəkildə təqdim edilməlidir. Kəsmə sonrası emal prosesində istifadə olunan avadanlıq hər hansı haram məhsulla təmas etməmiş olmalıdır. Eyni qayda süd və süd məhsulları ilə yumurta emalı edən müəssisələr üçün də keçərlidir; burada istifadə olunan yardımçı maddələrin (məsələn maya, enzim) halal mənbədən əldə olunması zəruridir.
Halal sertifikatı almaq istəyən müəssisələrdə istehsal sahələri halal və haram məhsulların bir-birinə bulaşmasının qarşısını alacaq şəkildə ayrılmalıdır. İstehsal xətləri ayrı olmalı, əgər bu mümkün deyilsə, istehsal vaxt cədvəlinə görə ayrılmalı, keçidlərdə təmizləmə və dezinfeksiya əməliyyatları aparılmalıdır. Əlavə olaraq, müəssisədə istifadə olunan təmizləyici məhsulların belə halal uyğunluğa malik olması tələb olunur. Çünki bu maddələrin qalıqları məhsula keçə bilər.
Hazır qida və davamlı məhsullar istehsal edən müəssisələrin halal sertifikat ala bilməsi üçün istifadə olunan bütün qatqı maddələri (emulqator, sabitləşdirici, qoruyucu, şirinləşdirici və s.) halal mənbədən gəlməlidir. Hər bir qatqı maddəsi üçün texniki sənəd, istehsalçı analiz sertifikatı və izlənə bilən sənədlər təqdim olunmalıdır. Məhsul formulaları müfəttişlərlə paylaşılmalı, istehsal prosesi açıq və sənədləşdirilmiş olmalıdır. Qida xarici sahələrdə isə, məsələn biokimyəvi məhsullar üçün istehsal şərtləri, istifadə olunan laboratoriya reaktivləri, prosesi müşayiət edən daşıyıcı maddələrin halal uyğunluğu yoxlanılır.
Yoxlama prosesi yalnız sertifikat verildiyi zaman deyil, il ərzində aparılan nəzarət yoxlamaları ilə daimi nəzarət altındadır. Bu yoxlamalarda müəssisənin eyni standartları qoruyub-qorumadığı izlənilir. Uyğunsuzluq müəyyən olunarsa, sertifikat dayandırıla və ya ləğv edilə bilər. Bu səbəbdən halal sertifikatı sahibi olmaq daimi məsuliyyət və diqqət tələb edir. Əlavə olaraq, müəssisə işçilərinə halal istehsal şüuru mövzusunda dövri təlimlər keçməli və qeydiyyatlarını mütəmadi şəkildə aparmalıdır.